Đường lối "chiến tranh lâu dài" không tức thời hình thành. Thuở ban đầu, khi quân đội Pháp triển khai chiến đấu trở lại Việt Nam sau Thế chiến II, Hồ Chí Minh đã nỗ lực đàm phán cho vấn đề độc lập của Việt Nam, trong đó có sự tồn tại của chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Các cuộc đấu tranh ngoại giao bất thành, cuối cùng dẫn đến cuộc chiến tranh không thể tránh khỏi.

Quân đội Nhân dân Việt Nam chịu áp lực căng thẳng khi quân Pháp nổ sung tại Hà Nội, thủ đô Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, các nhà lãnh đạo Việt Nam hy vọng có thể giữ vững thủ đô buộc Pháp phải đi đến các giải pháp hòa bình. Trận đánh Hà Nội là một chiến thắng của quân Pháp, buộc chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa không còn cách nào khác phải bỏ rơi trung tâm quan trọng của mình, rút về rừng núi phía bắc, lập chiến khu Việt Bắc.

Việc xác định một cuộc chiến lâu dài từng bước hình thành, tư tưởng đó liên quan các tài liệu của chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đương thời:

1. Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của chủ tịch Hồ Chí Minh, ngày 19 tháng 12 năm 1946.
2. Bản chỉ thị Toàn dân kháng chiến của Ban thường vụ trung ương Đảng, ngày 22 tháng 12 năm 1946.
3. Tác phẩm Kháng chiến nhất định thắng lợi của Trường Chinh vào năm 1947.